Đó là một buổi chiều hè chói chang nhưng không khí thật ảm đạm khi Scottish Borders, 29 tuổi, sống tại Scotland, kể lại câu chuyện của mình. Tất cả bắt đầu từ tháng 2/2021 với một quảng cáo trên đài về Dogecoin, loại tiền mã hóa mà tỷ phú Elon Musk tích cực quảng bá. Cảm thấy bị thu hút, Roy tìm hiểu Dogecoin rồi dùng thẻ tín dụng đầu tư một khoản trị giá 2.500 EUR cho vài đồng tiền mã hóa khác nhau. Danh mục của Roy nhanh chóng lên 8.000 EUR, 100.000 EUR rồi 525.000 EUR. Roy gia nhập đúng vào thị trường “bò” (giá lên). 

Tự thú của một “con nghiện” tiền số

Roy dành tất cả thời gian để xem video YouTube và trò chuyện với những người đam mê crypto khác trong các nhóm kín trên Telegram. Anh từng điều trị cai nghiện cocaine, rượu hai lần, đến năm 2021 thì thành công và làm một cố vấn cai nghiện nhưng đang tạm nghỉ vì những chấn thương thời thơ ấu. Roy đã sớm tái phát. Hàng ngày, anh kiểm tra ví tiền mã hóa mỗi 10 giây, ban đêm đặt báo thức liên tục. Anh mơ về một cuộc sống tự do tài chính, không còn phải đi làm. “Tôi nghĩ mình đang trên đỉnh thế giới. Không ai có thể bảo tôi gì cả. Tiền sẽ giải quyết mọi vấn đề mà tôi gặp phải từ bây giờ”.

Và rồi, thị trường tiền mã hóa sụp đổ. Giá Bitcoin giảm từ 42.000 bảng Anh tháng 5/2021 xuống 23.000 bảng Anh vào cuối tháng 6 năm nay. Nó đạt đỉnh 48.000 bảng Anh vào tháng 11/2021 trước khi rớt xuống 26.000 bảng Anh vào cuối tháng 1. Tại thời điểm bài viết, Bitcoin giao dịch quanh mốc 15.000 bảng Anh. “Tôi cảm thấy như đã mất tất cả vì đầu tư mọi thứ vào tiền mã hóa. Tôi đã vẽ nên mọi giấc mơ trong đó. Vì vậy, khi thị trường sập, cả cuộc đời tôi cũng đi theo”, Roy chia sẻ.
 

Đáng buồn hơn là Roy va phải một chuỗi đặt cược sai lầm. Giá trị danh mục của anh giảm còn 20.000 EUR rồi 3.000 EUR. “Tôi mất kiểm soát khi chứng kiến mọi cơ hội để có cuộc sống tốt hơn đã trôi đi. Tôi thực sự tuyệt vọng và hoàn toàn cô lập. Tôi không muốn gặp ai nữa vì tôi nghĩ mình là một thất bại”.

Mỗi ngày, Roy chìm trong men rượu và ma túy để quên đi nỗi đau “không thể giải thích của mình”. Anh cảm thấy đang chết dần, chết mòn…

Tháng 5, thất nghiệp và tan vỡ, Roy đăng ký vào Castle Craig, một trong những trung tâm hiếm hoi trên thế giới điều trị chứng nghiện tiền mã hóa. Phí cai nghiện được bảo hiểm y tế chi trả. Danh mục đầu tư chỉ còn vỏn vẹn 300 EUR. Anh đang cố gắng làm lại cuộc đời và quên đi suy nghĩ lẽ ra nên rút tiền khi có cơ hội. “Thật đau lòng. Tôi ghét bản thân mình vì không rút tiền ra”.

“Họ chỉ đang thổn thức”

3.315 nạn nhân của tiền mã hóa đã tham gia nhóm “Trị liệu la hét thị trường gấu” trên Telegram. Tất cả đều bày tỏ niềm tuyệt vọng bằng những tiếng la hét, gầm rú, khóc lóc. Quản trị viên nhóm - Giulio “cảm thấy tồi tệ, họ thậm chí không thể la hét được nữa, họ chỉ đang thổn thức”.

Ngành công nghiệp tiền mã hóa đang trong trạng thái bấp bênh, gần như không có ngày nào trôi qua mà không có tin xấu ập đến. “Chiếc tàu lượn” đã quay vòng và đưa những người nắm giữ tiền mã hóa đi xuống. 

Tháng trước, các đồng tiền lớn như Bitcoin và Ethereum giảm hơn 1/3 giá trị chỉ trong 1 tuần. Dù có vài phiên hồi phục, thị trường “gấu” (giá xuống) lần này thật sự khác biệt. Tháng 5, khi cặp stablecoin terra/luna sụp đổ, biên tập viên công nghệ Alex Hern của tờ The Guardian phải tự hỏi liệu đây có phải “khoảnh khắc Lehman Brothers” của ngành công nghiệp tiền số. Stablecoin được quảng cáo là ổn định trước mọi biến động, cam kết lợi nhuận 20%/năm song giờ chỉ là hư vô.

Hàng loạt sàn giao dịch hay công ty cho vay thông báo đóng băng hoạt động rút tiền của nhà đầu tư vì “điều kiện thị trường khắc nghiệt”. Họ cắt giảm nhân sự mạnh tay. Quỹ đầu tư tiền mã hóa Three Arrows Capital nộp đơn xin phá sản, trong khi hai nhà sáng lập biến mất.

Nơi nào cũng ngập trong hỗn loạn và đau thương. Từ những nhà đầu tư nhỏ lẻ tới “cá mập” và cả người nổi tiếng đều chung số phận. Ít nhất hai vụ tự tử tại Anh và Đài Loan do tiền mã hóa đã được ghi nhận. Trên diễn đàn Reddit, người dùng chia sẻ thông tin về các số điện thoại đường dây nóng cảnh báo tự tử.

Những người ủng hộ tiền mã hóa nói đây chỉ là “mùa đông” tương tự năm 2013, 2018 và giá sẽ bật trở lại, mùa xuân sẽ đến, thị trường gấu sẽ thành thị trường bò. Họ hối thúc mọi người “hold to die” (cố thủ) và “buy the dip” (mua khi giá giảm). Nhiều người khác lo lắng hơn: Liệu băng giá có thể tan?

Dù đoán được một “mùa đông” sẽ đến, những người đam mê tiền số không thể biết được thời điểm và mức độ của nó. Thị trường này đã trở nên quá “nóng”. “Điều này có bất ngờ không? Tôi cho rằng nó có thể đoán trước được”, Giáo sư Larisa Yarovaya tại Đại học Southampton chia sẻ. Ngân hàng Anh liên tục cảnh báo nhà đầu tư về nguy cơ mất tất cả. Mọi người đổ xô mua Bitcoin trong năm 2020 và 2021 khi lãi suất thấp và dư tiền trong giai đoạn phong tỏa cũng như nhờ các gói hỗ trợ. Song khi lãi suất và lạm phát tăng trở lại do tắc nghẽn chuỗi cung ứng và cuộc chiến tại Ukraine, các nhà đầu tư có kinh nghiệm sẽ đặt cược vào những tài sản trú ẩn.

Nassim Nicholas Taleb từng bị công kích khi công bố một báo cáo về rủi ro của tiền mã hóa, tới mức phải đóng tài khoản mạng xã hội. Anh không thể tin nổi mức độ “tâm thần” của những người chơi Bitcoin. Anh đã chứng kiến nhiều người từng lăng mạ mình bị thổi bay danh mục mang đến một mức độ thỏa mãn nào đó, sau tất cả, anh cảm thông cho họ. Trong khi đó, những kẻ lừa đảo, xúi giục mọi người rót tiền vào tiền số lại bí mật rút tiền và quay lưng bước đi.

Thế hệ sau có thể nhìn lại sự bùng nổ này như một thời kỳ hưng cảm, khi tiền bạc nhân lên như vi khuẩn và sự ảo tưởng tập thể bao trùm các thị trường tài chính. Rốt cuộc, ai mà không muốn làm giàu?